Irak Cephesinde 29 Nisan 1916’da Türk ordusunun zaferiyle sonuçlanan Kut’ül Amare Savaşı, Birinci Dünya Savaşı’nın temel muharebelerinden biri olarak kabul ediliyor.
AA – Halil PaÅŸa’nın, Ä°ngiliz birliklerini 29 Nisan 1916’da teslim almasının ardından, “Tarih bu olayı yazmak için kelime bulmakta müşkülata uÄŸrayacaktır. Ä°ÅŸte Osmanlı sebatının Ä°ngiliz inadını kırdığı birinci zaferi Çanakkale’de, ikinci zaferi burada görüyoruz” sözleriyle duyurduÄŸu Kut’ül Amare Zaferi‘nin 105’inci yıl dönümü kutlanıyor.
Irak Cephesi’nde 29 Nisan 1916’da Türk ordusunun kesin zaferiyle sonuçlanan Kut’ül Amare Savaşı, Birinci Dünya Savaşı’nın temel muharebelerinden biri olarak kabul ediliyor. Tümgeneral Charles Vere Ferrers Townshend komutasındaki Ä°ngiliz birliklerinin teslim alınmasıyla kazanılan bu zafer, Çanakkale’nin ardından Birinci Dünya Savaşı’nın “en büyük zaferi” olma niteliÄŸi taşıyor.
Genelkurmay BaÅŸkanlığının arÅŸivinde bulunan Kut’ül Amare Savaşı’na iliÅŸkin askeri belge, kroki ve komutanların yazışmaları, 13 bin 300 kiÅŸilik Ä°ngiliz ordusunun teslim alınışıyla elde edilen zafere dair pek çok ayrıntıya ışık tutuyor.
AA muhabirinin, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Dairesi BaÅŸkanlığı verilerinden derlediÄŸi bilgiye göre, Ä°ngiliz tarihçi James Morris’in, “Britanya askeri tarihinin en aÅŸağılık teslimi” diye tanımladığı Kut’ül Amare Savaşı, Irak’ın doÄŸu kesiminde Dicle Nehri kıyısındaki Kut ÅŸehri yakınlarında konuÅŸlanmış Ä°ngiliz ve müttefiklerinin kuÅŸatılmasıyla baÅŸladı ve kasabanın Osmanlı ordusu tarafından ele geçirilip, Ä°ngiliz birliklerinin tamamının esir alınmasıyla tamamlandı.
Tümgeneral Townshend komutasındaki Ä°ngiliz 6. Tümeni BaÄŸdat’a ilerlerken, 22-23 Kasım 1915’te Selmanı Pak Muharebesi’ni kaybedip geri çekildi ve 3 Aralık’ta Kut kasabasına sığındı. 6. Ordu’nun komutanlığına atanan MareÅŸal Colmar Freiherr von der Goltz PaÅŸa’nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Albay Sakallı Nurettin PaÅŸa’nın birlikleri, 27 Aralık’ta Kut’u kuÅŸattı.
Ä°ngilizler, Kut’u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki Tigris Kolordusu ile hücuma geçti, ancak 6 Ocak’ta Åžeyh Saad Muharebesi’nde 4 bin askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede Türk ordusuna “geri çekilme” emrini veren 9. Kolordu Komutanı Miralay Nurettin PaÅŸa ise görevinden alındı, yerine Halil PaÅŸa getirildi.
Ä°ngiliz ordusu, 13 Ocak 1916’da Vadi Muharebesi’nde bin 600, 21 Ocak 1916’da Hannah Muharebesi’nde 2 bin 700 asker kaybıyla geri püskürtüldü. Mart başında tekrar taarruza geçen Ä°ngilizler, 8 Mart 1916’da Sabis mevkisinde Albay Ali Ä°hsan Bey komutasındaki 13. Kolordu’ya hücum etti, fakat 3 bin 500 asker kaybederek geri çekildi. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledildi. 19 Nisan 1916’da BaÄŸdat’taki karargahında tifüsten ölen MareÅŸal Colmar Freiherr von der Goltz PaÅŸa’nın yerine 6. Ordu komutanlığına atanan Halil PaÅŸa, 29 Nisan’da General Charles Townshend komutasındaki Ä°ngiliz ordularını teslim aldı.
Ä°ngilizlerden para teklifi
Askeri belgelere göre, Halil PaÅŸa, Osmanlı Genelkurmayına bir telgraf göndererek, siperlerin önünde görüştüğü Ä°ngiliz komutan Townshend’in “1 milyon Ä°ngiliz lirası karşılığında, 13 bin 300 kiÅŸiden oluÅŸan ordusuyla Hindistan’a gitmesine izin verilmesini” teklif ettiÄŸini bildirip devletin bu konudaki emrini sordu.
Osmanlı Genelkurmayından Halil PaÅŸa’ya gelen cevapta, “Siyaseten Ä°ngilizlerin hoÅŸuna gidecek iÅŸler yapma mecburiyetinde olmadığımız gibi, paraya da ihtiyacımız yoktur. Orduyu kamilen teslim etmek üzere yalnız Tümgeneral Townshend’e ÅŸahsen müsaade edilebilir. Bundan baÅŸka hiçbir ÅŸart kabul olunamaz.” ifadelerine yer verildi.
Osmanlı Genelkurmayından gönderilen baÅŸka bir yazıda da “Tümgeneral Townshend’in, ordusuyla teslim olup harp boyunca Türk ordusuna hiçbir hasmane harekette bulunmayacağına söz verirse serbestçe istediÄŸi yere gidebileceÄŸi.” belirtildi.
Bu emir, Halil PaÅŸa tarafından Tümgeneral Townshend’e bildirildi. Townshend, bunun üzerine Halil PaÅŸa’ya gönderdiÄŸi telgrafta, “Yalnız bir ÅŸey isteyeceÄŸim, o da ÅŸehrin tesliminden sonra yaverim ve 3 emir erimle Ä°stanbul’a naklimi Enver PaÅŸa hazretlerinden istemenizdir. Müsaade edildiÄŸi takdirde ziyadesiyle minnettar olacağım.” dedi.
“Askerlerimi size teslime hazırım”
Tümgeneral Charles Vere Ferrers Townshend, kuÅŸatma sürerken Halil PaÅŸa’ya gönderdiÄŸi mektupta, ordusunu teslime hazır olduÄŸunu belirterek, ÅŸu ifadeleri kullandı:
“Efendim Hazretleri, açlık bizi silah bırakmaya zorluyor. Zatıalilerinin, ‘Sizin cesur askerleriniz bizim samimi ve kıymettar misafirlerimiz olacaktır.’ sözlerinize istinaden kahraman askerlerimi size teslime hazırım. Askerlerim verilen görevi yaptıkları için onlara iyi davranınız. Siz, askerlerimi Selmanpark Muharebesi’nde, ricat zamanlarında ve beÅŸ ay devam eden Kut’ül Amare KuÅŸatması’nda görmüşsünüzdür. Askerlerimin vazifesini nasıl ifa ettiÄŸini takdir etmiÅŸsinizdir. Askeri harp tarihi, özel olarak bu meseleyi teyit edecektir. Ä°cab eden ÅŸartlar yerine getirildikten sonra sizin karargahınıza gelip, Kut’ül Amare’yi teslim etmeye hazırım. Fakat erzakın sevkini hızlandırmanızı rica ve temenni eylerim. Size hastanemi ziyaret etmenizi ve orada bulunan askerlerimden bazılarının kolsuz ve ayaksız, bazılarının da hasta ve zayıf olduÄŸunu görmenizi teklif ediyorum. Bunları harp esiri olarak almaya hevesli olduÄŸunuzu farz etmem. Bunlar için en iyi yolun yaralıların Hindistan’a sevki olacağı kanaatindeyim.”
Tümgeneral Townshend, mektubunda, teslim olduktan sonra Ä°stanbul’a, oradan da Londra’ya geçeceÄŸini ifade etti ve zaferinden dolayı Halil PaÅŸa’yı kutladı.
Bu arada, Ä°ngiliz Avrupa Kuvvetleri Karargahına gönderdiÄŸi mesajda, Kut’taki muhafızları almak üzere bir Türk alayının kasabaya yaklaÅŸtığını, hem kale hem de ÅŸehrin üzerine beyaz bayrak çektiÄŸini, bazı belgelerle telsizi imha edeceklerini bildiren Townshend, mesajının sonuna, “Kut’tan bütün gemilere ve istasyonlara elveda ve hepinize iyi ÅŸanslar.” notunu ekledi.
Ä°ngiliz ordusu teslim oldu
6. Ordu Komutan Vekili Halil PaÅŸa, 16 Nisan’da Enver PaÅŸa’ya geçtiÄŸi mesajda, “Mahsur Tümgeneral Townshend, ordusunu harp esiri olarak bu sabah teslim almaya baÅŸladığımızı arz eyler ve yüce muvaffakiyetini tebrik ederim.” ifadesine yere verdi.
Halil PaÅŸa, daha sonra BaÅŸkomutanlık Vekaleti’ne gönderdiÄŸi bir baÅŸka mesajda, silahlarını gece tahrip ederek teslim olan Ä°ngiliz askerlerinin sabahtan itibaren harp esiri olarak teslim alınmaya baÅŸlandığını bildirerek, ÅŸunları kaydetti:
“Tümgeneral Townshend’in kılıcını almadım ve kendisiyle yaverinin ve 3 hizmetçisinin harp esiri olarak Dersaadet’e sevk edileceÄŸini vadettim. Esirlerin 5 general, 277 Ä°ngiliz zabiti, 274 Hintli neferi ve 3 bin 400 gayri muharip ki toplamı 13 bin 300 küsürdür. Daha sonra dahile sevk olunmak üzere zabıtan BaÄŸdat’a, efrad Samarra’ya sevk olunacaktır.”
Kesin Türk zaferiyle biten kuÅŸatmanın ardından 3. Alay Komutanı Binbaşı Nazmi, Kut’taki hükümet konağına Osmanlı bayrağı, Tümgeneral Townshend’in karargahına da alayın sancağını dikti.
“Çanakkale’deki dersi bir kere daha aldılar”
Savaşın gidiÅŸatına iliÅŸkin Osmanlı Genelkurmayına iletilen bir mesajda, “Takriben beÅŸ aydan beri kahraman askerlerimizin kuÅŸatması altındaki Kut’ül Amare’de mahsur kalan Ä°ngiliz ordusunun nihayet orduyu Hümayuna teslime mecbur olduÄŸu” belirtilerek, ÅŸu bilgiler verildi:
“Nihayet Ä°ngilizler, Çanakkale’de aldıkları ders ve tecrübeyi bir kere daha aldılar. Osmanlı mukavemetini kıramayacaklarını, Osmanlıların elinden ganimetleri alamayacaklarını anladılar. Hücumları kesildi. Ä°ngilizler bu sefer kuÅŸatma altındaki kaleye erzak sokmaya teÅŸebbüs ettiler. Önce uçaklar ile un çuvalları attılar. Osmanlı silahı bu ümidi de kırdı. Harp tayyarelerimiz bu bakkal tayyarelerini birer birer sükut ettirmeyi baÅŸardılar.
Düşman baÅŸka bir çare buldu. Vapurla gece karanlığından istifade ederek zahire sokmaya teÅŸebbüs ettiler. Her zaman müteyakkız bulunan kahraman askerlerimiz yüzlerce ton erzak yüklü bu vapuru derhal müsadere ettiler. Artık Tümgeneral Townshend için hiçbir kurtuluÅŸ umudu kalmamıştı. 13 Nisan’da Tümgeneral Townshend, Irak ordumuzun kumandanına müracaat edip, ordusuyla beraber serbest çıkmasına müsaade edilmek ÅŸartıyla, Kut’ül Amare’yi teslim etmeye razı olduÄŸunu bildirdi. Kendilerine kayıtsız ÅŸartsız teslim olmaktan baÅŸka çareleri olmadığı bildirildi. Ä°ngiliz kumandanı bu sefer yeni ÅŸerait ortaya koydu. Ordumuzun üstün ve mutlak galip vaziyetini bilmiyormuÅŸ gibi, Osmanlı kumandanlarını para ile alt edebileceÄŸini sanıp, tüm toplarını teslim etmeyi ve 1 milyon lira takdim etmeyi teklif etti. Aynı cevap verildi. Nihayet her taraftan ümidi kesilen Tümgeneral Townshend, bugün Kut’ül Amare’de bulunan bütün Ä°ngiliz ordusunu muzaffer Osmanlı kumandanına teslim etti.”
6. Ordu’ya mesaj
Zaferin ardından Halil PaÅŸa, 6. Ordu’ya yayımladığı mesajda, ÅŸunları kaydetti:
“Orduma: Arslanlar, bütün Osmanlılara ÅŸeref ve ÅŸan, Ä°ngilizlere kara meydan olan ÅŸu kızgın toprağın güneÅŸli semasında ÅŸehitlerimizin ruhları sevinçle gülerek uçarken, ben de hepinizin pak alınlarından öperek cümlenizi tebrik ediyorum. Ordum gerek Kut karşısında ve gerekse Kut’u kurtarmaya gelen ordular karşısında 350 subay ve 10 bin erini ÅŸehit vermiÅŸtir. Fakat buna karşılık bugün Kut’ta 13 general, 481 subay ve 13 bin 300 er teslim alıyorum. Bu teslim aldığımız orduyu kurtarmaya gelen Ä°ngiliz kuvvetleri de 30 bin zayiat vererek geri dönmüşlerdir. Åžu iki farka bakılınca, cihanı hayretlere düşürecek kadar büyük bir fark görülür. Tarih bu olayı yazmak için kelime bulmakta müşkülata uÄŸrayacaktır. Ä°ÅŸte ‘Osmanlı sebatının, Ä°ngiliz inadını kırdığı’ birinci zaferi Çanakkale’de, ikinci zaferi burada görüyoruz.”
18. Kolordu Komutanı Miralay Kazım Karabekir de “Tarihimizin iki yüz seneden beri yad etmediÄŸi böyle bir zaferi bize lütfeden Cenabıallah’a şükredelim” ifadesini kullandığı emir yazısında, ÅŸunları kaydetti:
“Bu zaferin en büyük ÅŸan ve ÅŸerefi, böyle bir vakayı Ä°ngiliz tarihinde ilk defa Türk süngüsünün kaydetmesindedir. 18. Kolordu’nun aslan yürekli erleri, Cenabıallah’a secdeye kapanalım. Bu akÅŸam ÅŸehitlerimize Fatihalar, Tebarekeler, Yasinler okunsun. Gaziler birbirine sarılsın, birbirini tebrik etsinler. Ben de bugünkü Kut’ül Amare Bayramı vesilesiyle sizin pak ve yüksek alınlarınızdan kemali hürmet ve samimiyetle öperim.”